Permakultura (z ang. permanent agriculture) opiera się na zasadach zrównoważonego rozwoju i zamkniętego obiegu materii: rośliny, zwierzęta, mikroorganizmy i ogrodnik tworzą wspierającą się wspólnotę. Taki ogród jest samowystarczalnym systemem, gdzie odpady stają się zasobami – np. obumarłe rośliny i kuchenne resztki jedzenia zamieniają się w cenny kompost, zamiast trafiać do kosza.
Sprawdź również: Jak urządzić mały ogród przy szeregowcu? Aranżacje i wskazówki
Czym permakultura różni się od współczesnego warzywniaka?
Klasyczna grządka warzywna to często rząd jednej rośliny (monokultura) otoczony gołą ziemią, wymagający ciągłego pielenia i nawożenia. Natomiast w ogrodzie permakulturowym na jednej grządce współistnieje wiele gatunków – różne warzywa, zioła, kwiaty, które wzajemnie się wspierają.
Po drugie, w permakulturze ziemia nigdy nie pozostaje odkryta – okrywa się ją warstwą ściółki (słoma, liście, zrębki drzewne itp.). To chroni glebę przed wysychaniem, ogranicza wyrastanie chwastów, a sama ziemia zostaje wzbogacona o naturalną materię organiczną. Taka wielogatunkowa, ściółkowana grządka ma naśladować leśną ściółkę, w której żyje mnóstwo organizmów. W efekcie ogród permakulturowy jest bardziej odporny na szkodniki i choroby oraz mniej pracochłonny niż ten tradycyjny.
Po trzecie, ogród permakulturowy działa jak zamknięty system – tak, aby jak najmniej się marnowało i by ograniczać zewnętrzne dodatki. Nie stosuje się tu chemicznych nawozów ani pestycydów. Zastępują je kompost, gnojówki roślinne oraz naturalne metody ochrony roślin.
Podwyższone grządki
Permakultura – jak zacząć z własnym ogrodem?
Planowanie ogrodu zacznij od obserwacji terenu. Przez co najmniej rok notuj, gdzie i o jakiej porze dnia świeci słońce, które miejsca pozostają w cieniu, gdzie po deszczu stoi woda, a które fragmenty ziemi wysychają najszybciej. Zapisuj też, skąd najczęściej wieje wiatr i jakie dzikie rośliny pojawiają się samoistnie – wiele z nich podpowiada, czy gleba jest sucha, zbita, zbyt mokra czy zasobna. Dzięki takim notatkom zaplanujesz, gdzie w przyszłości posadzić warzywa ciepłolubne, a gdzie lepiej sprawdzą się rośliny, które dobrze znoszą chłód i półcień.
Nie zmieniaj wszystkiego naraz. Na początek wyznacz jeden fragment ziemi blisko domu i załóż tam pierwszą permakulturową grządkę warzywną. Zastosuj ściółkę, posadź kilka gatunków obok siebie, obserwuj, jak rosną i jak zmienia się gleba. W kolejnym sezonie powtórz proces w nowym miejscu albo powiększ istniejącą grządkę.
Kolejny etap to rozplanowanie stref użytkowania od 0 do 5. Narysuj na kartce zarys działki z domem i zaznacz:
- strefę 0 – dom i najbliższe otoczenie (taras, wejście, miejsce na kompost czy małą szklarnię),
- strefę 1 – pas tuż przy domu, w którym zaplanujesz grządki wymagające codziennych odwiedzin: zioła, sałaty, warzywa na bieżący zbiór,
- strefę 2 – nieco dalej, miejsce na warzywa sezonowe o mniejszych wymaganiach i krzewy jagodowe,
- strefę 3 – dalszą część działki z drzewami owocowymi, dyniami, ziemniakami i innymi roślinami, do których zaglądasz rzadziej,
- strefę 4 – część półdziką: łąkę kwietną, zagajnik, ewentualne pastwisko,
- strefę 5 – zakątek dzikiej natury, którego nie uprawiasz, tylko obserwujesz.
Tak rozrysowany plan od razu pokaże, gdzie warto ulokować permakulturowy ogród warzywny, żeby najważniejsze prace wykonywać blisko domu, a dalsze części działki zostawić naturze i zaglądać tam tylko okazjonalnie.
Dowiedz się więcej: Ile kosztuje ogród zimowy na tarasie? Od czego zależy ostateczna cena?
Uprawa permakulturowa a gleba – metoda „no-dig” i grządki wzniesione
Uprawa permakulturowa najczęściej opiera się na metodzie „no-dig”, czyli ogrodnictwie bez przekopywania. Ziemię pozostawia się nienaruszoną, a całą pracę wykonuje się na powierzchni – dokładasz tylko ściółkę, kompost i materię organiczną. Dzięki temu nie niszczysz struktury gleby ani życia mikroorganizmów, a dżdżownice spulchniają podłoże za Ciebie. Gleba z każdym sezonem staje się żyźniejsza, a praca przy warzywniku lżejsza.
Najprostszym sposobem na założenie takiej rabaty jest grządka warstwowa, tzw. lasagne. Najpierw rozłóż na ziemi karton, który odetnie światło chwastom. Na nim układaj kolejne warstwy:
- na spód połóż gałązki lub słomę,
- wyżej zielone materiały bogate w azot (skoszoną trawę, resztki roślinne, kompost),
- na wierzch suche liście lub trociny.
Całość przykryj cienką warstwą ziemi lub kompostu i podlewaj. Po kilku tygodniach powstaje miękka, pulchna gleba idealna do sadzenia.
W permakulturze świetnie sprawdzają się też grządki wzniesione. Skrzynię wypełnia się warstwami organicznymi podobnie jak w metodzie lasagne, a podłoże dłużej utrzymuje wilgoć.
Skrzynie ogrodowe
Jak zaprojektować permakulturowy ogród warzywny? Rośliny i dobre sąsiedztwo
Przy planowaniu nasadzenia/zasiania roślin w permakulturze, trzeba kierować się zasadą współpracy roślin. Najlepiej działa to w tzw. gildiach, czyli grupach gatunków, które zaspokajają swoje potrzeby, wspierają swój wzrost i wspólnie tworzą stabilny mini ekosystem. Zamiast pojedynczych gatunków w rzędach, tworzy się mozaikę roślin różnej wysokości, głębokości korzeni i zapachu.
Najbardziej znanym przykładem takiej współpracy są „trzy siostry”, czyli kukurydza, fasola i dynia. Kukurydza zapewnia fasoli naturalną podporę. Fasola wzbogaca glebę w azot. Dynia osłania ziemię liśćmi, zatrzymuje wilgoć i hamuje chwasty. Wspólna uprawa tych roślin zapewnia wyższy plon niż uprawa każdej z osobna i wymaga mniej pielęgnacji.
Współrzędna uprawa świetnie sprawdza się także w prostszych zestawieniach. Marchew i cebula odstraszają sobie nawzajem szkodniki, bazylia sadzona przy pomidorach poprawia aromat owoców i pomaga chronić je przed mszycami, a nagietki i aksamitki odstraszają nicienie, jednocześnie wabiąc owady zapylające. Dlatego tak ważne jest mieszanie warzyw, ziół i kwiatów – im większa różnorodność, tym mniejsze ryzyko masowego ataku szkodników i chorób.
Projektując grządki, zastanów się, jaką rolę ma pełnić każda roślina:
- wiązać azot (fasola, groch, bób, łubin),
- wydobywać minerały głębokimi korzeniami (żywokost, pokrzywa, mniszek),
- przyciągać zapylacze i owady pożyteczne (nagietek, facelia, lawenda, słonecznik),
- odstraszać szkodniki (aksamitka, czosnek, mięta, rozmaryn),
- okrywać glebę i chronić ją przed przesuszeniem (nasturcja, koniczyna, ogórecznik).
Takie podejście sprawia, że warzywnik działa jak mały, zrównoważony ekosystem. Nie musisz znać wszystkich kombinacji na pamięć – najważniejsze jest, aby unikać monokultury i sadzić rośliny warstwowo, różnorodnie, blisko siebie.
Permakultura w ogrodzie – woda, ściółkowanie i naturalna ochrona
W permakulturze obowiązuje prosta zasada – gleba nigdy nie powinna być odkryta. Dlatego stosuje się ściółkowanie – słomą, liśćmi, skoszoną trawą, zrębkami czy kompostem.
Równie ważna jest retencja wody. Zbieraj deszczówkę, twórz małe zagłębienia terenowe, które zatrzymają opady, a jeśli masz miejsce – niewielkie oczko wodne. Podlewaj rano lub wieczorem i celuj w korzenie, aby ograniczyć parowanie. Warto też rozważyć gliniane dzbany (olla) lub prosty system kropelkowy, które dostarczą wodę tam, gdzie jest potrzebna.
Zbiorniki na deszczówkę
Naturalna ochrona roślin polega na przyciąganiu sprzymierzeńców, zamiast sięgania po chemię. Kwiaty miododajne i zioła zwabiają biedronki, bzygi i zapylacze. Budki lęgowe i pojniki zachęcają ptaki, które zjadają gąsienice i larwy. Jeże, ropuchy i jaszczurki pomogą ograniczyć ślimaki, jeśli zapewnisz im kryjówki – stertę liści, kamieni czy domek ogrodowy.
W takim ogrodzie nie zwalczasz wszystkiego, co się rusza – stawiasz na równowagę. Kilka mszyc potrafi zwabić biedronki, a pojedyncze podgryzione liście nie zniszczą plonu. Gdy potrzebujesz wsparcia, sięgaj po proste, ekologiczne metody – napar z czosnku, wywar z wrotyczu, barierę z popiołu czy rozkruszone skorupki jaj. Im większa bioróżnorodność w ogrodzie, tym stabilniejszy ekosystem i mniejsze ryzyko prawdziwej plagi szkodników.
Przeczytaj także: Ogród w stylu prowansalskim. Jak stworzyć sielski klimat w przydomowej przestrzeni?
Czy permakultura jest dla każdego? Podsumowanie
Permakultura jest dla każdego, kto chce prowadzić ogród w zgodzie z naturą. Jej „nieuporządkowany” wygląd to nie bałagan, lecz oznaka zdrowia i różnorodności. Taki ogród wymaga mniej pracy, generuje niższe koszty i zapewnia plony wolne od chemii.
Zacznij od małej grządki, ściółkuj glebę, kompostuj i mieszaj rośliny. Z czasem zobaczysz, że ogród sam zacznie pracować dla Ciebie – wystarczy odrobina zaufania do natury. Wyposażenie do ogrodu permakulturowego znajdziesz w HOME & GARDEN!
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czy w ogrodzie permakulturowym trzeba wyrywać chwasty?
W permakulturze chwasty ograniczysz głównie ściółkowaniem, więc pojawia się ich znacznie mniej. Jeśli jakaś roślina mocno konkuruje z uprawami, po prostu ją usuwasz i wykorzystujesz jako kompost lub ściółkę.
Jakie warzywa są najlepsze na start w permakulturze?
Na początek wybierz dynię, cukinię, fasolę i groch, które dobrze rosną nawet przy minimalnej pielęgnacji. Te rośliny poprawiają też warunki w glebie, więc świetnie przygotowują grządkę na kolejne sezony.
Czy grządki permakulturowe trzeba nawozić?
Zadbane grządki permakulturowe zwykle nie wymagają dodatkowego nawożenia, bo materii organicznej stale przybywa dzięki ściółce i kompostowi. Wystarczy raz w sezonie dołożyć warstwę kompostu, a reszta dzieje się dzięki żywej glebie.
